KANOSSA CZ. 2
Grzegorz VII odniósł zwycięstwo, lecz było to zwycięstwo pyrrusowe. Henryk IV wcześnie ujawnił podstępność swego działania. Gdy książęta niemieccy oddali władzę w ręce księcia Szwabii, Rudolfa, Henryk odmówił podporządkowania się. Trzyletnia wojna domowa w latach 1077-1080 spustoszyła wtedy Niemcy. Zakończyła się w 1080 roku w bitwie pod Hohenmölsen śmiercią Rudolfa. Mając wolne ręce, cesarz wystąpił przeciw Grzegorzowi VII, zwłaszcza że margrabina Matylda oznajmiła tymczasem o zamiarze uczynienia Stolicy Apostolskiej spadkobierczynią całego swego majątku, a mianowicie Toskanii, Umbrii, części Emilii, a nawet kilku skrawków Lombardii. Wszystkie te ziemie były posiadłościami lennymi cesarza.
Ponieważ Henryk IV rozpoczął przeciwko papieżowi kampanię, ten rzucił nań w marcu roku 1080 nową ekskomunikę. Nie było jednak mowy o nowej Kanossie. Sytuacja, w jakiej znaleźli się obaj przeciwnicy, wykluczała możliwość zawarcia ugody. 25 czerwca roku 1080 cesarz ogłosił papieżem, który przybrał imię Klemensa III, biskupa Parmy Giberta. Wiosną następnego roku stanął pod murami Rzymu, aby osadzić tam antypapieża. Rzymianie, rozdrażnieni pretensjami Niemca, stawili opór. Henryk IV i Klemens III udali się do Tivoli, pozostawiając przed- miastem dostatecznie liczny garnizon. W roku 1083 cesarz zorganizował uwieńczoną sukcesem wyprawę na Watykan, udało mu się zawładnąć Bazyliką Sw. Piotra oraz Dzielnicą Leoniańską. W marcu roku 1084 opanował Lateran i kazał antypapieżowi koronować się w Bazylice Sw, Jana.
Grzegorzowi VII udało się schronić na Zamku Św. Anioła. Chcąc odzyskać swobodę ruchów i wyrwać się ze szponów wojsk cesarskich, popełnił błąd, odwołując się do wodza Normanów, Roberta Guiscarda (1015-1085), hrabiego Apulii i Kalabrii. W maju 1084 roku armia normańska licząca 40 000 ludzi stanęła u bram Rzymu. Henryk IV musiał opuścić miasto. Papież był znowu wolny, ale Rzym zapłacił straszną cenę. Przez 4 dni Normanowie dokonywali najbardziej bezwstydnych grabieży. Zniechęcony i zgorzkniały Grzegorz VII udał się do opactwa Monte Cassino, skąd wyruszył dalej do Salerno. Umarł tam 25 maja roku 1085